محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء (کتاب)مهمترین اثر ادیبانه راغب اصفهانی کتاب محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء» است. ۱ - معرفی کتاباین کتاب شبیه موسوعه‌ای ادبی است. کتاب با اصطلاح «حد» توسط مؤلف تبویب و فصل بندی شده است. اثر دارای ۲۵ حد است که شامل مسائلی درباره عقل، علم، جهل، سیادة، عدالت، اخلاق و عرفان و... می‌شود. مطالبی درباره خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، پوشیدنی‌ها، حرفه‌ها و پیشه‌ها، عبادات و مسائل عقیدتی، مرگ و عبرتهای زمانه و گه گاه نکاتی درباره افلاک و نجوم و ابرها در آن گنجانده شده است. از این رو کتاب در بین آثاری که بر طرائف و حکایات پرداخته‌اند یگانه است چرا که فراگیر و عمیق است. حال و هوای فکر و اندیشه بر آن حاکم است. مؤلف در این کتاب بین جدی و شوخی و اخبار و نکته‌های ادبی ملیح جمع کرده است. به گفته خود او چنانکه کسی در مجلس لهو به شناخت لغت و نحو آراسته نباشد حضورش در آن مجلس چونان حضور حیوانی رها گشته در بیابان است و اگر از فضیلت‌های جاویدان طرفی نبسته باشد، دارای عقل و خردی ناقص است چرا که عقل دو نوع است: عقل طبیعی و فطری و عقل مسموع، یعنی عقلی که در اثر تجربه و شناخت به دست می‌آید. مؤلف ذیل هر «حد» فصولی و ذیل هر فصل عناوینی و ذیل هر عنوان اقوالی را نقل کرده و به مناسبت ابیاتی پرمعنا از شعر شاعران می‌آورد. عناوینی که در ذیل فصول آمده است به خوبی بیانگر مطالبی است که تحت آن عنوان قرار گرفته‌اند. ۲ - ویژگی هاکتاب مجموعه‌ای است که نکته‌ای از نکات حیات واقعی انسانها را فروگذار نمی‌کند و بدین منظور به دیوان‌های شعرا و کتابهای امثال و خاطرات حکما و ادیبان مراجعه کرده و از آنها نکات بدیعی را به صورت مختصر و موجز با حفظ امانت در نقل و رعایت جانب واقعیت جمع آوری نموده و در کتاب جای داده است. کتاب این ویژگی را داراست که از ابتذال و تصنع به دور است چنانچه عیبی در بین باشد آنرا نپوشانده بلکه برملا می‌کند و در مواردی که ناچار است شاهد مثال بر مطلبی ارائه کند، هر چند شاهد مثال رکیک و مسخره و مبتذل هم باشد، از آوردن آن به جهت بهره بردن خواننده و کشف مطلب ابایی ندارد. چنانچه هزار و یک شب را از جمله آثاری بدانیم که حکایتهای جالبی را از عالم خیال و واقعیت جمع آورده است، محاضرات کتابی است شبیه آن با این تفاوت که راغب در این کتاب در عالم حقایق و امثال و عبرتها سیر می‌کند. ۳ - نسخه شناسی۱- بعضی قسمتهای این کتاب در برلین به شماره ۸۳۴۶- ۸۳۴۹، موجود است. ۲- نسخه کتابخانه جمعیة المستشرقین آلمان. ۳- نسخه کتابخانه لیدن به شماره ۴۶۴. ۴- نسخه کتابخانه سلیم آغا به شماره ۹۸۷. ۵- نسخه کتابخانه ایاصوفیا به شماره ۴۲۵۴. ۶- نسخه کتابخانه مشهد ۱۵/ ۳۸، ۱۰۳. ۷- در سال ۱۲۸۷ ق در شهر قاهره چاپ شد. ۸- به صورت حاشیه بر کتاب ثمرات الاوراق فی المحاضرات، نوشته ابن حجة حموی متوفای سال ۸۳۷ ق نیز چاپ شده است. ۹- نسخه مورد استفاده توسط محقق کتاب مربوط به سال ۱۳۲۶ ق است. ۴ - منابع(۱) - دانشنامه قرآن کریم، بهاء الدین خرمشاهی، جاول، ص۱۰۹۱- ۱۰۹۲. (۲) - اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ادوارد فندیک، ص۳۴۲. (۳) - مقدمه محقق کتاب. (۴) - تاریخ الادب العربی، کارل بروکلمان، ج۵، ص۲۰۹- ۲۱۰. ۵ - پانویس۶ - منبعنرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |